Toen ik in 2019 naar Melbourne in Australië verhuisde, was een van de eerste dingen die ik deed het kopen van een fiets. In Australië is het zo dat bij het kopen van een fiets, ook een tweede aanschaf hoort: Het kopen van een fietshelm. Waar het in sommige landen vanzelfsprekend is zonder helm te fietsen, is het dragen van een fietshelm in Australië verplicht. In het begin was dat even wennen, maar nadat ik een half jaar later terug kwam in Nederland, had ik de eerste keer dat ik mijn fiets uit de schuur pakte toch het gevoel dat ik iets vergat. Die helm.
De elektrische fiets: een snorfiets in schaapskleren
maandag 8 mei 2023
Foto: Shutterstock
NATIONAAL FIETSCONGRES
Het Nationaal Fietscongres is er om te leren, te ontmoeten, oplossingen en vraagstukken te bespreken maar vooral elkaar te inspireren. Al sinds 2012 komen fietsprofessionals uit Nederland en België samen om in een goede mix van kennis, netwerken en ontspanning de laatste actuele vraagstukken van vandaag en morgen rondom het thema fiets te bespreken. Het Nationaal Fietscongres vindt plaats op 22 juni 2023, met op 21 juni het precongres. Dit jaar is Gemeente Rheden de gastheer van het Nationaal Fietscongres en ontmoeten we elkaar in Ellecom. U komt toch ook?
Fietsen in Nederland
Fietsen is in Nederland niet alleen manier van vervoer. Het is onderdeel van onze cultuur. Op jonge leeftijd leren wij onze kinderen al fietsen. Hierdoor is ook op latere leeftijd het gebruik van een fiets normaal. Naast dat fietsen onderdeel is van de cultuur kennen wij in Nederland ook één van de beste fietsnetwerken ter wereld. Waar mogelijk rijden fietsers apart van het (zware) autoverkeer of rijden zij op een heus ‘podium’; in een fietsstraat. Fietsers behouden toegang tot centrumgelegen straten waar auto’s tegenwoordig steeds vaker te gast of niet welkom zijn.
Overheden, en adviseurs zoals die van Sweco, spannen zich in voor de fietser. Ze zetten in op veilige fietsinfrastructuur en nemen hiervoor gedurfde besluiten. Naast veiligheid voor de fietser wordt er ook rekening gehouden met de snelheid van de fiets. Via fietssnelwegen kunnen fietsers zonder onderbrekingen naar hun bestemming fietsen. Hierdoor wordt de fiets een steeds grotere concurrent voor de auto en het openbaar vervoer.
De opkomst van de elektrische fiets draagt hieraan bij. Vanwege de lagere fysieke inspanning is het voor meer mensen mogelijk sneller te fietsen. Gemeenten en adviseurs houden hier rekening mee in het wegontwerp. Zo worden fietspaden breder en bochten minder scherp gemaakt om de infrastructuur vergevingsgezinder te maken. Hierdoor zijn de risico’s op ongevallen ondanks de hogere snelheid te beperken. Echter is het niet altijd mogelijk om die vergevingsgezindheid te realiseren. Bijkomende kosten van deze infrastructuur of simpelweg het gebrek aan ruimte (conflicterende ruimtevraag of historische centra) bemoeilijken de realisatie van vergevingsgezinde fietsinfrastructuur. De invloed van de wegbeheerder kent daarmee haar beperkingen.
Veiligheid fietser
De fietser is kwetsbaar vanwege een gebrek aan bescherming, zoals een auto dat bijvoorbeeld wel biedt. Ook betekent het smalle profiel dat een fietser gemakkelijker in een dode hoek terecht komt. Daarnaast worden fietsers steeds kwetsbaarder, vanwege afleiding zoals een telefoon of muziek.
Waar auto’s naast sneller ook veiliger zijn geworden, onder andere door beschermingsmaatregelen zoals gordels, airbags en ABS, zijn fietsen enkel sneller geworden. Fietsen beschikken maar zeer beperkt over beschermingsmaatregelen. Vervoersmiddelen anders dan (vracht)auto’s kennen doorgaans minder veiligheidsmaatregelen. Dit vraagt om (grotere) bewustwording bij automobilisten dat ze van significant belang zijn in de veiligheid van deze andere verkeersdeelnemer.
Sinds 1 januari 2023 is het voor snorfietsers verplicht een helm te dragen. De maximale toegestane snelheid voor snorfietsen is gelijk aan die van elektrische fietsen, namelijk 25 kilometer per uur. Dit roept de vraag op waarom er geen helmplicht voor elektrische fietsen bestaat. De kans op ernstig letsel bij een ongeluk is namelijk groter op een elektrische fiets dan op een gewone fiets (VeiligheidNL, 2022). Voor gebruikers van de speedpedelec (elektrische fiets met een maximale snelheid van 45 kilometer per uur) is de helmplicht er wel. Bovendien zijn de effecten van fietshelmen al bewezen. Volgens het SWOV (Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) blijkt uit buitenlands onderzoek dat bij een ongeval fietsers met een helm ongeveer 60% minder kans hebben op ernstig hoofd- en/of hersenletsel en ongeveer 70% minder kans hebben op dodelijk hoofd- en/of hersenletsel.
Helmplicht in het buitenland
Naast Australië zijn er ook Europese landen die een (gedeeltelijke) fiets helmplicht hebben. In onze directe buurlanden België en Duistland is die plicht er niet, maar onder andere in populaire vakantiebestemmingen als Frankrijk, Oostenrijk, Kroatië en Spanje geldt wel enige mate van verplichting. In de twee eerstgenoemde landen geldt een verplichting voor kinderen onder de 12 jaar. In de twee laatstgenoemde landen zijn kinderen langer verplicht een helm dragen. Jongeren mogen hun haren pas vanaf hun zestiende vrij laten wapperen in de wind (ANWB, 2023).
Er zijn ook landen zonder helmplicht, maar waar de fietshelm veelvuldig wordt gedragen. In Denemarken, een land waar fietsen ook meer in de cultuur zit, dragen veel mensen bijvoorbeeld vrijwillig een helm. In 2021 droeg al bijna de helft van alle Deense fietsers er ééntje (Fietsberaad CROW, 2022). Wat hier gewerkt heeft is een landelijke campagne gericht op het dragen van een fietshelm onder kinderen. De campagne richtte zich door middel van video’s op internet op de ouders van jonge kinderen. Daarin werden ouders geprezen omdat ze erop stonden dat hun kinderen een fietshelm droegen. Na het uitbrengen van de eerste video had al bijna de helft van de ouders met hun kinderen gesproken over de campagne, met als gevolg dat 9 op de 10 kinderen tussen de 6 en 9 jaar met een helm op fietst (Fietsberaad CROW, 2022).
De helm in andere takken van sport
Een helmplicht, of de gewoonte van het dragen van een helm, bestaat niet alleen in het verkeer. In de Alpen leren veel mensen op jonge leeftijd skiën of snowboarden. In die sporten heeft de helm flink terrein gewonnen, zonder een algehele verplichting. In veel landen geldt er echter wel een skihelmplicht voor kinderen of beginners (Snowplaza, 2022) , wat ervoor kan zorgen dat mensen gewend zijn aan een helm en deze daardoor blijven dragen vanaf het moment dat het niet meer hoeft.
De helm is in essentie een veiligheidsmaatregel. Echter kan een veiligheidsmaatregel wel dusdanig ontworpen worden dat het uiterlijk aanspreekt, zonder dat de veiligheid afneemt. In de wintersport is dat duidelijk te zien; vele verschillende vormen en kleuren van helmen zijn in omloop. Het dragen van een helm ontstijgt daarmee noodzaak en wordt onderdeel van je outfit. Producenten van helmen tonen daarmee aan dat een veiligheidsmaatregel ook mooi te maken is. Dit kan door vertaald worden naar een helm voor op de fiets.
Tot slot
Er zijn ook kanttekeningen te plaatsen bij het verplichten van de fietshelm. Volgens het SWOV leidt het dragen van een helm niet tot minder ongevallen, de helm verkleint enkel en alleen de kans op ernstig letsel. Daarnaast is men bang voor een afname in fietsgebruik bij het invoeren van een helmplicht, zoals dat in het buitenland reeds ook heeft plaatsgevonden
Anderzijds, heeft de fietser deels zijn eigen veiligheid ook zelf in de hand. De helm is een middel voor de fietser om zichzelf beter te kunnen beschermen. De elektrische fietsers zijn bij uitstek geschikt om zichzelf doormiddel van een fietshelm tegen ernstig hoofdletsel bij ongelukken te beschermen. Het is van belang om de discussie over de het gebruik van een helm te voeren. Het is goed mogelijk de helm aantrekkelijker te maken, net als dat dit in de wintersport ook is gelukt. Een oproep aan fabrikanten van fietshelmen om vooral ook de aantrekkelijkheid van een fietshelm te vergroten. Het stimuleren van het gebruik van een fietshelm is daarentegen geen vrijbrief voor automobilisten. De automobilist wijzen op de gevaren die zij vormt voor de fietser verdient onverdeeld de aandacht.
Een hemplicht invoeren is een stap die (nog) niet past bij onze cultuur en zal door velen worden gezien als betuttelend. Wel is het mogelijk om een campagne te starten, te richten op de fietser en dan vooral de kwetsbare elektrische fietser. Door hen op de voordelen van het dragen van een helm te wijzen zetten zij hem mogelijk uit zichzelf al op.