Werken aan een mobiliteitsminimum voor iedereen

Brede welvaart speelt een belangrijke rol in het mobiliteitsbeleid. Dit is een verandering in het denken over mobiliteit. Eerder werd menige uitbreiding van infrastructuur gedaan op basis van voertuigverliesuren en fileleed om economisch potentieel te benutten. Hierdoor zijn er meer mobiliteitsopties gekomen op economisch belangrijke locaties en kunnen mensen met voldoende middelen sneller en op meer plekken komen. In zekere zin is de welvaart in Nederland daardoor flink toegenomen. Echter, de laatste jaren krijgen we meer aandacht voor de mensen die niet meeprofiteren van de toenemende welvaart in Nederland. 

Een deel van de Nederlanders ervaart het voordeel van die weguitbreiding of frequentieverhoging helemaal niet. Zij hebben geen auto om in de spits over de snelweg te rijden of hebben geen hoogfrequente buslijn door het dorp. Tegelijkertijd krijgen zij wel te maken met schaalvergroting. Supermarkten, banken en zorgverleners verdwijnen uit de dorpskernen en centreren zich in de regio.

Hierdoor worden afstanden groter en zijn voorzieningen niet voor iedereen meer bereikbaar. Niet iedereen kan nog (volledig) meedoen waardoor deze groep meer gezondheidsrisico’s loopt, minder veiligheid ervaart, minder sociale verbanden kan aangaan, beperkte opleidingskansen heeft en minder persoonlijke ontplooiingskansen heeft. Mobiliteit en daarmee het kunnen bereiken van voorzieningen levert een belangrijke bijdrage aan het meedoen in de maatschappij. Een tekort aan mobiliteit, om wat voor reden dan ook, kan dus betekenen dat mensen niet meer volwaardig deel kunnen uitmaken van de samenleving.

Uitdagingen van deze tijd

Het verdelen van de welvaart om ieder individu de kans te bieden om deel uit te maken van de samenleving is verder onder druk komen te staan door de uitdagingen van deze tijd. De tekorten op de huizenmarkt maakt de keuze van wonen en werken een stuk lastiger, de klimaatdoelstellingen vragen om verduurzaming van onze kilometers, de publieke voorzieningen die op grotere afstanden zijn gekomen maakt de bereikbaarheid van zorg en onderwijs lastiger, de stijgende prijzen voor brandstof maken autokilometers duurder en de verschraling van het ov maakt gebieden autoafhankelijker. 

Kortom, brede welvaart wordt ondersteund door een bereikbaarheidsminimum voor iedereen, maar door de uitdagingen van deze tijd is dit minimum verder onder druk te komen staan en daarmee ook de brede welvaart. 

Wat betekent dit voor overheden?

Met de politieke opdracht dat er meer aandacht moet zijn voor brede welvaart en inclusieve mobiliteit op zak begint de uitdaging voor lokale en provinciale overheden. Overheden kunnen met vragen zitten als: Hoeveel mensen wonen er in mijn gemeente die vervoersarmoede ervaren? Hoe groot is de bereikbaarheidsongelijkheid in mijn gemeente? Zijn er voldoende passende banen te bereiken voor de inwoners van mijn provincie/gemeente?

Uit de eerste verkenningen op het thema vervoersarmoede werd al duidelijk dat er meerdere risicofactoren een rol spelen en dat we spreken over meerdere doelgroepen die zich niet door een gering aantal kenmerken laat vangen. Daarnaast is er ook altijd de vraag of iemand ook echt vervoersarmoede ervaart en wanneer er echt sprake is van een probleem. Om mobiliteitsbeleid inclusief te maken en infrastructuurinvesteringen bij te laten dragen aan de brede welvaart is een uitdaging, want waar begin je? Vaak zullen de oplossingen integraal bedacht moeten worden om breed maatschappelijk succesvol te zijn. 

In de toekomstplannen en ontwikkelingen van steden, dorpen, werkgelegenheid en infrastructuur willen we met elkaar realiseren dat ieder individu een bereikbaarheidsminimum heeft om te participeren in de samenleving. Door de ontwikkelingen van nieuwe bedrijventerreinen, nieuwe woonwijken of een verandering in buslijnen wijzigt de bereikbaarheid voor individuen. Voor overheden des te interessanter om meer duidelijkheid te krijgen over de mobiliteitsvraagstukken bij ontwikkelingen. Een gemeente zou de volgende vragen al vooraf beantwoord willen zien:

•    Hoeveel mensen zullen langdurig vervoersarmoede ervaren wanneer buslijn x verdwijnt?
•    Wat is het effect van een nieuwe woonwijk met 10.000 inwoners op de bereikbaarheid van passende banen?
•    Creëert het ontwikkelen van een hub meer bereikbaarheid tot banen voor de inwoners van gemeente x?
•    Wil ik geld investeren in rijbaanverbreding op de snelweg of in de ontsluiting van een wijk?
•    Wil ik de wijk ontsluiten met een snelwegaansluiting of een busbaan?

Van vervoersarmoede naar bereikbaarheidsongelijkheid

In de discussie over brede welvaart is vervoersarmoede de meest gebruikte term. Vervoersarmoede stelt dat er een tekort is aan mobiliteitsopties om ergens te komen. Maar mobiliteit is, op een enkele uitzondering na, nooit het doel maar het middel. Mensen gebruiken een mobiliteitsoptie om ergens te komen. In sommige gevallen kunnen mensen voldoende vervoersopties hebben, maar is de voorziening waar zij moeten zijn op een te grote afstand en daarmee onbereikbaar.

Het gaat dus niet enkel over het bieden van vervoersopties, maar ook over de sociaaleconomische omstandigheden en de ruimtelijke spreiding van arbeidslocaties en voorzieningen. De sociaaleconomische situatie, het aanbod vanuit het mobiliteitssysteem en de nabijheid bepalen samen in hoeverre bestemmingen bereikbaar zijn. Per regio en per persoon kan dit verschillen. We spreken daarom ook wel over bereikbaarheidsongelijkheid. Door de problemen vanuit deze bril te bekijken, komen naast mobiliteitsmaatregelen ook andere effectieve oplossingen in beeld. 

Het verandertracé

Eerder heeft XTNT voor een aantal opdrachten en processen het verandertracé ontwikkeld. De complexiteit van de vraagstukken van vandaag maken dat uitdagingen niet meer aan één thema verbonden zijn. Oplossingen moeten opgepakt worden door gebiedsgericht te werken over de verschillende domeinen heen. Het verandertracé helpt om stapsgewijs tot oplossingen te komen zonder dat waardevolle informatie over het hoofd wordt gezien. Ook binnen het thema bereikbaarheidsongelijkheid biedt het verandertracé houvast om te komen tot concrete oplossingen.  

Aan de hand van het verandertracé geeft XTNT handvaten aan overheden om aan de slag te gaan met bereikbaarheidsongelijkheid. Waar nu de discussie over mobiliteit en een eerlijke verdeling nog alle kanten op kan gaan, biedt deze aanpak houvast en mogelijkheden om te gaan naar een bereikbaarheidsminimum voor ieder individu in Nederland.